პარანოიდული კითხვა და რეპარაციული კითხვა, ან – შენ ისეთი პარანოია გაქვს, რომ გგონია, ეს სტატია შენზეა

შიდსის ეპიდემიის პირველი ეტაპის სადღაც შუაში, ჩემს მეგობარ აქტივისტ მეცნიერს, სინდი პატონს, აივ-ის წარმოშობის სავარაუდო ისტორიის შესახებ კითხვებით ვუბურღავდი ტვინს. იმ პერიოდში უამრავი ვარაუდი არსებობდა, რომ ვირუსი მიზანმიმართულად შეიქმნა და გავრცელდა, ან რომ ის აშშ-ის სამხედრო ძალების იმ სქემის თუ ექსპერიმენტის ნაწილი იყო, რომელზეც კონტროლი დაკარგეს. ანდაც შეიძლება ვირუსი ზუსტად ისე იქცეოდა, როგორც წინასწარ გათვალეს. მას შემდეგ, რაც პატონისგან სისხლის პროდუქტებით გლობალური ვაჭრობის გეოგრაფიისა და ეკონომიკის თაობაზე ბევრი რამ გავიგე, როგორც იქნა, მონდომებით ვკითხე, თუ რას ფიქრობდა ვირუსის წარმოშობის შესახებ გავრცელებულ ამ ავბედით ჭორებზე. „მისი გავრცელებისას გადადგმული ნებისმიერი ადრეული ნაბიჯი ან შემთხვევითი იყო, ან მიზანმიმართული”, – მიპასუხა. „მაგრამ, მე ამ საკითხით დიდად ვერ ვინტერესდები. აი, თუნდაც კონსპირაციის ყველა ნაწილში დარწმუნებულები რომ ვიყოთ, ვიცოდეთ, რომ აფრიკელებისა და აფროამერიკელების სიცოცხლეს აშშ-ის თვალში ფასი არ აქვს, რომ გეი კაცები და ნარკომომხმარებლები, თუ არ ეზიზღებათ, არც ადარდებთ, რომ შეიარაღებული ძალები მიზანმიმართულად ეძებენ გზებს იმ დაუმორჩილებელთა დასახოცად, რომლებსაც ამავდროულად მტრად აღიქვამენ, რომ ძალაუფლების მქონენი მშვიდად უყურებენ გარემოსა და მოსახლეობაში კატასტროფული ცვლილებების ალბათობას. ამ ყველაფერში დარწმუნებულებიც რომ ვიყოთ, – ისეთს რას გავიგებდით, რაც უკვე არ ვიცით?”

ამ საუბრიდან წლების განმავლობაში ვფიქრობდი პატონის პასუხზე. გარდა იმისა, რომ ორივე ვიზიარებდით გარკვეულ ურყევ პესიმიზმს, ვფიქრობ, ამ პასუხში შესაძლებლობის მომცემი ის ვიპოვე, რომ იგი გვი­ბიძგებს ავხსნათ და ერთმანეთისგან გავაცალკეოთ იმ ინტელექტუალუ­რი ტვირთის ელემენტები, რომელსაც „ეჭვის ჰერმენევტიკის” სახელით დავატარებთ, და რომლებსაც ერთმანეთთან მჭიდრო და ისტორიულად განპირობებული კავშირები აქვთ. პატონის კომენტარი გვაფიქრებინებს, რომ ფართო და რეალური სისტემური ჩაგვრის მიმართ მკაფიო და ბრა­ზიანი ხედვის ქონა, თავისთავად ან აუცილებლად არ გვიბიძგებს ეპისტე­მოლოგიური ან ნარატიული დასკვნების ამა თუ იმ კონკრეტულ ჯაჭვში ჩაბმისკენ. იმის ცოდნა, რომ აივ-ის წარმოშობა და გავრცელება ნამდ­ვილად შეიძლება იყოს სახელმწიფოს მიერ მხარდაჭერილი შეთქმულების შედეგი – გამოდის, რომ შეგვიძლია გავმიჯნოთ კითხვისგან – იქნებოდა თუ არა კონკრეტული შიდსის აქტივისტი ინტელექტუალის თუ ჯგუფის ენერგია ყველაზე გამოსადეგი ამგვარი შესაძლო სქემის გამოკვლევისა და გამოაშკარავებისთვის. შესაძლოა, კი; თუმცა შესაძლებელია – არა. მიუხედავად ეთიკური სირთულისა, თავისთავად ცხადი არ არის, რა არ­ჩევანი უნდა გავაკეთოთ; ამ მეტად საინტერესო „გამოკვლევისა და გა­მოაშკარავების” პროექტში ჩაბმა სტრატეგიული და ლოკალური გადაწყ­ვეტილებაა და არა – აუცილებელი კატეგორიული იმპერატივი. როგორც ჩანს, პატონის მიერ ჩემთვის გაცემულმა პასუხმა სივრცე გახსნა ფიქ­სირებული კითხვიდან – „არის ცოდნის კონკრეტული ნაწილი ჭეშმარი­ტი, და საიდან ვიცით ეს?” – შემდგომ კითხვებამდე: რას აკეთებს ცოდნა; მისი შეძენა; მისი ქონა და გამოვლენა; იმის თავიდან გაგება, რაც ისედაც იცი? მოკლედ რომ ვთქვათ, როგორ არის ცოდნა პერფორმატიული და როგორ შეუძლია ადამიანს, საუკეთესოდ იმოძრაოს მის მიზეზებსა და შედეგებს შორის?

ვფიქრობ, ეს არაფრით გამორჩეულ აღმოჩენად უნდა მოგეჩვენოთ: იმა­ში, რომ ცოდნა უფრო „აკეთებს”, ვიდრე უბრალოდ „არის”, ამ დროის­თვის აღმოსაჩენი აღარაფერია. თუმცა, როგორც ჩანს, ამგვარი აღმო­ჩენების ნამდვილი ძალის უმეტესი ნაწილი კრიტიკული თეორიის იმავე ფორმების ჩვეულმა პრაქტიკებმა დააბლაგვა, რომლებმაც თვითონ ფორმულებს მისცა ფართო გასაქანი. განსაკუთრებით, დასაშვებია, რომ ნამდვილად პროდუქტიულ კრიტიკულ ჩვევებს, თავმოყრილს იმაში, რა­საც პოლ რიკიორმა დაუვიწყარი სახელი, „ეჭვის ჰერმენევტიკა” შეარქვა – მართლაც ფართოდ გავრცელებულ კრიტიკულ უნარ-ჩვევებს, შეიძლე­ბა ამჟამად თითქმის თვითონ კრიტიკის სინონიმს – უნებლიე დამაბრკო­ლებელი გვერდითი ეფექტი ჰქონოდათ: მათ შეიძლება უფრო შეამცირეს, ვიდრე გააუმჯობესეს ნებისმიერ მოცემულ ცოდნასა და მის ნარატიულ/ ეპისტემოლოგიურ შინაარსს შორის ლოკალური, პირობითი ურთიერთო­ბების გახსნის შესაძლებლობა ცოდნის მაძიებლისთვის, მცოდნისთვის ან მთხრობელისთვის.

რიკიორმა ეჭვის ჰერმენევტიკის კატეგორია მარქსის, ნიცშეს, ფრო­იდისა და მათი ინტელექტუალი შთამომავლების პოზიციის აღსაწერად გამოიყენა იმ კონტექსტში, რომელიც ისეთ ალტერნატიულ დისციპლი­ნურ ჰერმენევტიკასაც მოიცავდა, როგორიც არის ფილოლოგიური და თეოლოგიური „მნიშვნელობის აღდგენის ჰერმენევტიკა”[1]. ამ ფორმული­რების შემოთავაზებისას მისი მიზანი აღწერა და კლასიფიკაცია უფრო იყო, ვიდრე იმპერატივის დადგენა. თუმცა, ბოლო დროის მეინსტრიმული ამერიკული კრიტიკული თეორიის კონტექსტში, სადაც თვითონ მარქ­სი, ნიცშე და ფროიდი წარმოადგენენ ახალი ისტორიცისტული, დეკონ­სტრუქციული, ფემინისტური, ქვიარ და ფსიქოანალიტიკური კრიტიკის საკმაოდ მნიშვნელოვან წყაროებს, ეჭვის ჰერმენევტიკის გამოყენება, მჯერა, რომ სავალდებულო მითითებად უფრო არის გაგებული, ვიდრე ერთ-ერთ შესაძლებლობად, სხვა შესაძლებლობებს შორის. ეს ფრაზა ფრედერიკ ჯეიმსონის „ყოველთვის ისტორიულად მიუდექი” მოწოდე­ბასავით წმინდა გახდა. მის მსგავსად, ესეც უცნაურად თავსდება ახალ პოზიციაზე ათ მცნებაში. ყოველთვის ისტორიულად მიუდექი? რას შეიძ­ლება უფრო ნაკლები კავშირი ჰქონდეს ისტორიულ მიდგომასთან, ვიდრე დამავალდებულებელ, დროში განზოგადებულ ზმნიზედას „ყოველთვის”? ის ბამპერზე მიწებებულ სტიკერებს მაგონებს, რომლებიც სხვა მანქანის მგზავრებს მიუთითებენ: „ეჭვი შეიტანეთ ავტორიტეტში”. შესანიშნავი რჩევაა, თუმცა ამაოდაა გახარჯული მათზე, ვინც ავტომობილზე მიკრუ­ლი ქაღალდის ნაგლეჯის ბრძანებას ემორჩილება! იმპერატიული ჩარჩოს ქონა ეჭვის ჰერმენევტიკას სასაცილო მდგომარეობაში აგდებს.

გასაკვირი არ არის, რომ თანამედროვე კრიტიკულ პრაქტიკაში ეჭვის მე­თოდოლოგიურმა ცენტრალურობამ, მისი თანმხლები პარანოიის ცნების პრივილეგირებაც განაპირობა. პარანოიის მქონე დოქტორ შრებერის შესა­ხებ ფროიდის მიერ დაწერილი ესეს ბოლო პარაგრაფებში გაშლილია დისკუ­სია იმის თაობაზე, რასაც იგი „განსაცვიფრებელ მსგავსებად” მიიჩნევს შრე­ბერის დევნის ბოდვის სისტემატურ ფორმასა და საკუთარ თეორიას შორის. ფროიდმა მოგვიანებით ჩინებულად განაზოგადა კიდეც, რომ „პარანოიდთა ბოდვებს უსიამოვნო გარეგანი მსგავსება და შინაგანი ნათესაობა აქვთ ჩვე­ნი ფილოსოფოსების სისტემებთან”, რომელთა შორისაც ის თავის თავსაც მოიაზრებდა[2]. მისი ცბიერების გათვალისწინებით, ალბათ, სინამდვილეში, პარანოიასა და თეორიას შორის მსგავსება, ფროიდისთვის უსიამოვნო იყო; თუმცა, ასეც რომ ყოფილიყო, ის უკვე აღარ მიიჩნევა უსიამოვნოდ. ამგვარ თავსებადობაზე ნებისმიერ ფასად საუბარი შეიძლება გარდაუვალიც იყო; როგორც რიკიორი შენიშნავს: „მარქსისთვის, ნიცშესა და ფროიდისთვის ცნობიერების ფუნდამენტური კატეგორია დამალულისა და ხილულის, ან, თუ გნებავთ, სიმულირებულისა და მანიფესტირებულის ურთიერთობაა… ამგვარად, მარქსის, ფროიდისა და ნიცშეს განმასხვავებელი თვისებაა ზო­გადი ჰიპოთეზები, როგორც ცრუ ცნობიერების მოქმედების, ისე მისი ინ­ტერპრეტაციის მეთოდის შესახებ. ეს ორი ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირ­შია, რადგან ეჭვის მქონე პირი ცბიერი პირის მიერ რეალობის გაყალბების საპირისპირო სამუშაოს ასრულებს”[3].

ეჭვიანი ორმაგ ბლეფს თამაშობს ცბიერის მიმართ: ფროიდის შემდგო­მი მოაზროვნეების ხელში, დღეისთვის, პარანოია დიაგნოზის ნაცვლად მკურნალობის ინსტრუქციად იქცა. სამყაროში, სადაც არავის სჭირდე­ბა, ბოდვითი აშლილობა ჰქონდეს იმისათვის, რომ სისტემური ჩაგვრის მტკიცებულება აღმოაჩინოს, პარანოიდული კრიტიკული პოზიციის მიღ­მა არსებული ნებისმიერი პოზიციიდან თეორიზება გულუბრყვილობად, ღვთისმოშიშეობად ან მორჩილებად გაიგება. არ მსურს, „პარანოიდის” მაპათოლოგიზებელი დიაგნოზის მნიშვნელობით გამოყენებას დავუბ­რუნდე, თუმცა დიდ დანაკარგად მიმაჩნია, როდესაც პარანოიდულ ანა­ლიზს მთლიანად კრიტიკული თეორიული ანალიზის შესატყვისად მიიჩ­ნევენ, და არა ერთ-ერთ კოგნიტურ/აფექტურ თეორიულ პრაქტიკად სხვა ალტერნატივებს შორის.

ზოგად კრიტიკულ თეორიაში ეჭვის ჰერმენევტიკის პრესტიჟული სტა­ტუსი გვერდზეც რომ გადავდოთ, კონკრეტულად ქვიარ კვლევებს პარანო­იდულ იმპერატივთან სიახლოვის განსაკუთრებული ისტორია აქვს. ფროიდი, რა თქმა უნდა, ქალებთანაც და კაცებთანაც პარანოიის თითოეული შემთხ­ვევის კვალს სპეციფიკურად საკუთარი სქესისადმი ლტოლვის რეპრესიაში ეძებდა. მის ამ ასოციაციას ტრადიციული, ჰომოფობიური ფსიქოანალიტი­კური მიდგომა ან ჰომოსექსუალთა პარანოიდულად პათოლოგიზაციისთ­ვის იყენებდა, ანდა პარანოიას მიიჩნევდა გამორჩეულად ჰომოსექსუალურ დაავადებად. „ჰომოსექსუალურ სურვილში”, რომელიც 1972 წელს დაიწერა და ინგლისურად ითარგმნა 1978-ში, გაი ოკეგემი დაუბრუნდა ფროიდისეულ ფორმულირებებს, რათა მათგან ისეთი დასკვნა გამოეტანა, რომელიც ფრო­იდის მავნე და მცდარ მიზეზშედეგობრიობას არ გაიმეორებდა. თუ პარანო­ია ჰომოსექსუალური სურვილის რეპრესიას ასახავს, ასკვნის ოკეგემი, მაშინ ის უნიკალურად დაწინაურებული სივრცეა არა თვით ჰომოსექსუალობის, როგორც ეს ფროიდიანულ ტრადიციაში ხდება, არამედ ზუსტად მის წი­ნააღმდეგ მიმართული ჰომოფობიური და ჰეტეროსექსისტური რეჟიმის მე­ქანიზმების გამოასააშკარავებლად[4]. მოკლედ რომ ვთქვათ, პარანოიის ახს­ნით ჰომოსექსუალობას კი არ ეფინება ნათელი, არამედ ჰომოფობიისა და ჰეტეროსექსიზმის მუშაობას; თუკი გვესმის, რომ ეს ჩაგვრები სისტემურია, თუკი გვესმის, როგორ მუშაობს სამყარო.

ამგვარად, 1980-იანი წლების შუაში პარანოია ანტიჰომოფობიური თეორიის პრივილეგირებულ ობიექტად გადაიქცა. როგორ გავრცელ­და ეს ობიექტის სტატუსი ერთადერთ აღიარებულ მეთოდოლოგიად? 1980-იანების ჩემს ძველ ნაწერებს და ზოგიერთ სხვა კრიტიკას ვუყურებ და ვცდილობ, იმ გარდატეხის ტრაექტორიას მივყვე, რომელიც ამჟამად აღნიშვნის ღირსი ჩანს, მაგრამ იმ დროს, ვფიქრობ, ყველაზე ბუნებრივ სვლად აღიქმებოდა სამყაროში. ახსნა-განმარტების ნაწილი თვითონ პარანოიის თვისებაში მდგომარეობს. მარტივად რომ ვთქვათ, პარანო­ია გადამდებია, უფრო ზუსტად, პარანოია მიისწრაფვის და მიდრეკილია სიმეტრიული ურთიერთობების, განსაკუთრებულად, სიმეტრიული ეპის­ტემოლოგიების, შექმნისკენ. როგორც ლეო ბერსანი წერს, „თუ ინტერესს გამოიწვევ, ესე იგი პარანოიდული წაკითხვა გარანტირებული გაქვს. ამ­დენად, აუცილებლად ეჭვი უნდა შევიტანოთ იმ ინტერპრეტაციებში, რო­მელთა შთაგონების წყაროც თავად ვართ. პარანოია არსებულის ინტერპ­რეტაციის გარდაუვალი გაორკეცებაა”[5]. ის ქურდს ქურდის დასაჭერად მომართავს (და თუ საჭიროა, თავად ხდება ქურდი). იგი მომართავს ცბი­ერებას ეჭვის წინააღმდეგ, ეჭვს – ცბიერების წინააღმდეგ; „იმისთვის, რომ სხვა გაიცნო, თავადაც მსგავსი უნდა იყო”. პარანოიდმა მეგობარ­მა, რომელსაც სწამს, რომ მის აზრებს ვკითხულობ, ამის შესახებ იქიდან იცის, რომ ჩემს აზრებს კითხულობს; ასევეა ეჭვიანი მწერალი, ის ყო­ველთვის პლაგიატის დანაშაულებრივ სცენებთან ჩნდება, განურჩევლად, მსხვერპლის თუ ბოროტმოქმედის როლში; ასევე სასამართლო დავების მოყვარული კოლეგა, მას განა მარტო ჰგონია, რომ მასავით კარგად ვიც­ნობ ცილისწამების კანონს, არამედ საბოლოოდ ასეთად მაქცევს კიდეც (თითოეული ზემოთ ჩამოთვლილი მაგალითი ფიქტიურია).

იმის გათვალისწინებით, რომ პარანოიას, როგორც ჩანს, თავისებუ­რი ინტიმური კავშირი აქვს ჰომოსექსუალობის გარშემო არსებულ ფო­ბიურ დინამიკასთან, ალბათ სტრუქტურულად გარდაუვალი იყო, რომ ანტიჰომოფობიური სამუშაოს ყველაზე ნაყოფიერი და ხელმისაწვდომი პრაქტიკები სწორედაც პარანოიდული ხასიათისაა. თუმცა, ამ განვითა­რებისთვის, სტრუქტურულ მიზეზებთან ერთად, ისტორიული მიზეზებიც უნდა არსებობდეს, რადგანაც მარტივი არ არის სტრუქტურულად ავხს­ნათ, რატომ ენიჭებოდა ხშირად უპირატესობა პარანოიდული მეთოდო­ლოგიების გამოყენებას ბოლოდროინდელ არაქვიარ კრიტიკულ პროექ­ტებში – როგორიც არის ფემინისტური და ფსიქოანალიტიკური თეორი­ები, დეკონსტრუქცია, მარქსისტული კრიტიკა ან ახალი ისტორიციზმი. ერთ-ერთი ბოლოდროინდელი დისკუსია პარანოიის შესახებ იშველიებს „გვიანი I960-იანი წლების პოპულარულ სიბრძნეს: „შენი პარანოია იმას სულაც არ გამორიცხავს, რომ მართლა გდევნიან”[6]. სინამდვილეში, სავ­სებით შესაძლებელია, რომ ამ აქსიომის ზოგიერთი ვერსია (შესაძლოა, ჰენრი კისინჯერის გამოთქმაც, რომ „პარანოიდსაც შეიძლება ჰყავდეს მტრები”[7]) იმდენად მყარად არის ჩაბეჭდილი ბეიბი ბუმერების ტვინებში, რომ მტრობის ეპისტემოლოგიების შეცნობის განსაკუთრებული უნარის ქონის უწყვეტ ილუზიას გვიქმნის. ისეთი შთაბეჭდილება მრჩება, რომ მიდრეკილები ვართ ამ მტკიცებითი ფორმულირების გამეორებისკენ, თითქოს მას რაიმე თავისთავადი იმპერატიული ძალა ჰქონდეს: დაშვე­ბა, რომ პარანოიდულ ადამიანებსაც კი ჰყავთ მტრები, ისე გამოიყენება, თითქოს მისგან აუცილებლად უნდა გამომდინარეობდეს დებულება: „შე­საბამისად, თქვენ ვერასოდეს იქნებით საკმარისად პარანოიდული”.

მაგრამ, საწყისი აქსიომის ჭეშმარიტება, – თუნდაც ვივარაუდოთ, რომ ის ჭეშმარიტია, – სინამდვილეში ვერ გადააქცევს პარანოიდულ იმპერა­ტივს თავისთავად ცხადად. ვიღაცამ შეიძლება იმის ცოდნით, რომ „პა­რანოიის ქონა იმას არ ნიშნავს, რომ მტრები არ გყავს”, დაასკვნას, რომ პარანოიის ქონა მტრების მოსაშორებლად ეფექტური გზა სულაც არ არის. ნაცვლად იმისა, რომ დაასკვნას: „ვერასდროს იქნები საკმარისად პარანოიდული”, ამ პიროვნებამ შეიძლება შემდეგი დასკვნა გამოიტანოს: „მაგრამ მაშინ, მტრების ყოლა იმას არ ნიშნავს, რომ პარანოიდული უნდა იყო”. რაც, კიდევ ერთხელ, ნიშნავს, რომ: სისტემური ჩაგვრის მკაფიოდ დანახვის უნარი, შინაგანად ან აუცილებლობით არ აკავშირებს ადა­მიანს ეპისტემოლოგიური ან ნარატიული შედეგების რომელიმე კონკრე­ტულ ჯაჭვთან. პარანოის არქონა (რა თქმა უნდა, დაგვჭირდება უფრო ფრთხილად განვმარტოთ ეს ცნება), ან ცოდნის პარანოიისგან განსხვა­ვებული ფორმების გამოყენება, თავისთავად არ მოიაზრებს მტრობის ან ჩაგვრის რეალობის ან სიმძიმის უარყოფას.

როგორ შეიძლება, ისე გავიაზროთ პარანოია, რომ შესაძლებლობა მოგვეცეს, ის სხვადასხვა ალტერნატიული ეპისტემოლოგიური პრაქტი­კის ერთ-ერთ ფორმად წარმოვადგინოთ? ფროიდის გვერდით, ყველაზე სასარგებლო მელანი კლაინისა და სილვან ტომკინსის ფორმულირებები შეიძლება იყოს (იმდენად, რამდენადაც პარანოია წარმოადგენს როგორც კოგნიტურ, ისე აფექტურ რეჟიმს). კლაინის შრომაში, ჩემთან ყველაზე ახლოს მისი მდგომარეობების ცნება დგას – როგორიცაა, მაგალითად, შიზოიდური/პარანოიდული მდგომარეობა, დეპრესიული მდგომარეობა – ნორმატიულად დალაგებული სტადიების, მყარი სტრუქტურების ან დიაგნოსტირებადი პიროვნების ტიპების საპირისპიროდ. როგორც ჰინ­შელვუდი წერს თავის „კლაინიანური აზროვნების ლექსიკონში”, „ტერმი­ნი ‘მდგომარეობა’ აღწერს იმ დამახასიათებელ პოზას, რომელსაც ეგო იღებს მის ობიექტებთან მიმართებით... [კლაინს] სურდა, მდგომარეობის იდეით გადმოეცა ბევრად უფრო მოქნილი, წინ და უკან, ერთი მდგომა­რეობიდან მეორემდე მოძრავი პროცესი, ვიდრე განვითარების ფაზებ­ში ფიქსაციის წერტილებამდე რეგრესირება ჩვეულებრივ გულისხმობს ხოლმე”[8]. ეს მოქნილი წინ და უკან მოძრაობა, რომელიც კლაინიანური მდგომარეობების იმპლიციტური კომპონენტია, პარანოიდული და რეპა­რაციული კრიტიკული პრაქტიკების ჩემეული ანალიზისთვის სასარგებ­ლო იქნება, არა როგორც თეორიული იდეოლოგიები (და, რა თქმა უნდა, არა როგორც კრიტიკოსების მყარი პიროვნული ტიპები), არამედ – რო­გორც ცვალებადი და მრავალფეროვანი, ურთიერთდაკავშირებული პო­ზიციები.

ვფიქრობ, კლაინის კონცეფცია ყველაზე საინტერესო იმით არის, რომ იგი პარანოიდულ მდგომარეობას მისგან საკმაოდ განსხვავებული, დეპ­რესიული მდგომარეობის საპირწონედ განიხილავს. კლაინის ბავშვისთ­ვის ან ზრდასრულისთვის პარანოიდული მდგომარეობა – რომელიც გარ­კვევით არის მონიშნული სიძულვილით, შურითა და შფოთვით – საშინელი სიფხიზლის მდგომარეობაა იმ საფრთხეების მიმართ, რომელიც გამოწ­ვეულია სიძულვილითა და შურით სავსე ნაწილობრივი ობიექტებით[9], რო­მელზეც ადამიანი თავდაცვის მიზნით პროეცირებს და რომელსაც თა­ვისი გარემოცვისგან გამოჩარხავს ან შეისრუტავს. ამის საპირისპიროდ, დეპრესიული მდგომარეობა შფოთვის შემამსუბუქებელი მიღწევაა, რომ­ლის დაკავებას ჩვილი ან ზრდასრული ადამიანი მხოლოდ ზოგჯერ, და ხშირად მხოლოდ მცირე დროით ახერხებს: ეს არის მდგომარეობა, საიდა­ნაც შესაძლებელია საკუთარი რესურსების გამოყენება მომაკვდინებელი ნაწილობრივი ობიექტების ერთ მთლიანობად თავმოსაყრელად ან „აღ­სადგენად”, – თუმცა, ხაზგასმით აღვნიშნავ, არა აუცილებლად მანამდე არსებული მთელის მსგავსად. სუბიექტის თავისებურების მიხედვით შეკ­რებილი, უფრო დამაკმაყოფილებელი ობიექტი ახლა უკვე ხელმისაწვდო­მი ხდება მასთან იდენტიფიცირებისთვის, და ასევე საზრდოსა და სიმშ­ვიდის მისაღებად. ერთ-ერთი სახელი, რომელსაც კლაინი რეპარაციული პროცესის აღსაწერად იყენებს, სიყვარულია[10].

კლაინისეული მდგომარეობებისთვის დამახასიათებელი არასტაბილუ­რობისა და ურთიერთდამოკიდებულების გათვალისწინებით, წინამდე­ბარე პროექტში მინდა გულდასმით მოვეკიდო იმ ძლევამოსილ რეპარა­ციულ პრაქტიკებს, რომლებითაც, დარწმუნებული ვარ, გაჯერებულია თვითდეკლარირებული პარანოიდული კრიტიკული პროექტები; აგრეთვე მაინტერესებს ის პარანოიდული საჭიროებები, რომლებიც ხშირად აუცი­ლებელია არაპარანოიდული შეცნობისა და გამოხატვისთვის. მაგალი­თად, პატონის მიერ ჩემთვის გაცემული მშვიდი პასუხი აივ ინფექციის წარმოშობის შესახებ, მის საკუთარ თუ სხვების მიერ განხორციელებულ დიდძალ კვლევას ეყრდნობოდა, რისთვისაც პარანოიდული სტრუქტუ­რის ქონაა საჭირო.

მოხერხებულობისთვის, ჩემს კრიტიკულ მაგალითებს ბოლო ათწლე­ულის ორი გავლენიანი კვლევისაგან ვისესხებ, რომელთაგან ერთი მეტნაკლებად ფსიქოანალიტიკურია, მეორე კი მეტ-ნაკლებად ახალი ისტო­რიციზმის სფეროს ეკუთვნის – მაგრამ ამას მხოლოდ მოხერხებულო­ბისთვისაც არ ვაკეთებ, რამდენადაც ეს ის წიგნებია (ჯუდით ბატლერის „გენდერზე შფოთვა” და დ.ა. მილერის „რომანი და პოლიცია”), რომელთა ცენტრალურობა ჩემი და ჩემთვის საინტერესო კრიტიკული მოძრაობე­ბის აზროვნების განვითარებისთვის, წარმოადგენს მათი შესანიშნავი ძალისა და სანიმუშოობის მაგალითებს. საინტერესოა, რომ თითოეულ მათგანს ნაგულისხმები ან თითქოსდა მარგინალური მიმართება აქვს ქვიარ თეორიის განსხვავებულ მიმდინარეობებთან, მაგრამ ამ გადმოსა­ხედიდან მათ საწყისად ან საფუძვლადაც შეგვიძლია დავინახოთ. და ბო­ლოს, გავითვალისწინოთ, რომ არცერთი წიგნი არ არის მათი ავტორების უახლესი ნაშრომი და იმედი მაქვს, რომ ამ წიგნებში შემოთავაზებული დაკვირვებები კითხვის პრაქტიკების შესახებ თავიდან აირიდებს ავტო­რების სახელებზე, თითქოს ალეგორიულად, მიკერებას.

მსურს დასაწყისშივე ამ დისკუსიის ფარგლებს გარეთ გავიტანო ნებისმი­ერი გადაკვეთის წერტილი, რომელიც, ერთი მხრივ, პარანოიასა და, მეორე მხრივ, იმ მდგომარეობებს შეიძლება ჰქონდეს, რომლებსაც ხან დემენცია პრაეკოქსს (კრეპელინი), ხან შიზოფრენიას (ბლოილერი), ხან კი, უფრო ზო­გადად, ბოდვით აშლილობას ან ფსიქოზს უწოდებენ. როგორც ლაპლანში და პონტალისი შენიშნავენ, ფსიქიატრიის ისტორიამ ამ გადაკვეთის აღწერის მრავალი გზა სცადა: „კრეპელინი მკვეთრად განასხვავებს ერთმანეთისგან, ერთი მხრივ, პარანოიასა და, მეორე მხრივ, დემენცია პრაეკოქსის პარანო­იდულ ფორმას; ბლოილერი მკურნალობს პარანოიას, როგორც დემენცია პრაეკოქსის ქვეკატეგორიას, ან როგორც შიზოფრენიების ჯგუფს; რაც შე­ეხება ფროიდს, ის მზად არის, დემენცია პრაეკოქსის გარკვეული, ე.წ. პარა­ნოიდული ფორმები პარანოიის სათაურის ქვეშ მოათავსოს ... [მაგალითად, შრებერის] „პარანოიდული დემენციის” შემთხვევა, არსებითად, სწორედ პა­რანოიაა [და, მაშასადამე, არა შიზოფრენიის ფორმა] ფროიდის თვალში”[11]. ამავდროულად, კლაინის შემდგომ ნაშრომებში, ფსიქოზისნაირი ფსიქიკური მოვლენები ერთნაირად ხდება როგორც ბავშვებში, ისე მოზრდილებში, ასე რომ, მექანიზმებს, როგორიცაა პარანოია, გააჩნიათ აშკარა ონტოლოგიური პრიორიტეტი ისეთ დიაგნოსტიკურ კატეგორიებთან შედარებით, როგორიც არის დემენცია. რატომაც ასე დაჟინებით მოვითხოვ ამ ნაბიჯის გადადგმას, კიდევ ერთხელ რომ გავიმეორო, ის არის, რომ ვცდილობ, ჰიპოთეტურად გამოვათავისუფლო ჭეშმარიტების ღირებულების საკითხი პერფორმატი­ული ეფექტის საკითხისგან.

მე ვამბობ, რომ პარანოიდული პრაქტიკების კითხვის ქვეშ დაყენების ძირითადი მიზეზები განსხვავდება იმ დაშვებისგან, რომ მათი ეჭვები შეიძლება იყოს ბოდვითი ან უბრალოდ არასწორი. ამავდროულად, პა­რანოიდული სტრატეგიების გამოყენების ზოგიერთი ძირითადი მიზეზი შეიძლება განსხვავდებოდეს იმ შესაძლებლობისგან, რომ ისინი ჭეშმა­რიტ ცოდნაზე უნიკალურ წვდომას გვთავაზობენ. ისინი ცოდნის ძიების, პოვნისა და ორგანიზების ერთ-ერთ გზას წარმოადგენენ სხვა გზებს შო­რის. პარანოიამ ზოგიერთი რამ კარგად იცის, სხვა რამეები კი – ცუდად.

ამასთან დაკავშირებით, ახლა მსურს აღვწერო რაღაც კომპოზიციური ეს­კიზის მსგავსი იმისა, რასაც პარანოიაში მოვიაზრებ – არა როგორც დიფე­რენციული დიაგნოზის ინსტრუმენტს, არამედ როგორც პრაქტიკის დიფე­რენციალების უკეთესად დანახვის ინსტრუმენტს. ჩემი მთავარი სათაურებია:

პარანოია მოლოდინია.

პარანოია რეფლექსური და მიმეტურია.

პარანოია ძლიერი თეორიაა.

პარანოია უარყოფითი აფექტების თეორიაა.

პარანოიას გამოაშკარავების სწამს.